زندگی اجتماعی در ایران امروز از بی‏نظمی و بی‏قانونی عمیقی رنج می‏برد. مردم در گیرودار روابط ناسالم اجتماعی و سیاسی راه گریزی ندارند. زیر پا گذاشته شدن حقوق مردم آنطور که مخالفین سیاسی می‏گویند «تنها از جنبه سیاسی نیست»‏ بلکه اصولا زندگی اجتماعی ما بعنوان افرادی که در ارتباط با هم هستیم سرشار از دروغ‏ها، خیانت‏ها، کم‏کاری‏ها و تعرض‏هاست. اگر این کارها از طبقه سیاسی هم سر می‏زند ریشه‏اش آن است که اصولا ساختار جامعه ما همین است، چه بسا سیاسیونی که از آنها انتقاد می‏کنیم عملا بسی بهتر از ما باشند.

در ادیان الهی، از اولین روزها، قضاوت نهادی الهی بوده است که گاه در اختیار انبیاء و گاه در اختیار جانشینان آنها بوده است. نهادی که ازو انتظار بی‏طرفی کامل و قضاوت پس از شنیدن کامل سخن هر دو طرف بر اساس کتاب و سنت الهی می‏رود. در صدر اسلام بلحاظ اجتماعی خصوصیت یک مسلمان منصف و روشنفکر چنین شناخته می‏شد که وی اگر با کسی اختلافی پیدا کند بدون اینکه سخنی بگوید یا اقدامی کند، با هم بنزد قاضی می‏روند و هر چه حکم کرد می‏پذیرند. در این معنا مسلمان خوب کسی نیست که تا حقش پایمال شد دست به سلاح ببرد یا دعوا راه بیندازد یا سکوت کند.

اما در جامعه کنونی چه بلایی بر سر نهاد قضایی آمده است؟ مردم بسیاری افتخارشان این است که در طول عمرشان حتی یکبار هم پایشان به کلانتری و دادگاه نرسیده است. کسی اگر از کسی کتک بخورد عار می‏داند ازو طلب دیه کند و حتما بارها این جمله را شنیده‏اید که «ما تا حالا ازین پول‏ها نخورده‏ایم» کنایه ازین که گویی پول زور و حرام است. خب با چنین وضعی حقت بود از طرف کتک بخوری! عناوین اخبار خارجی روزنامه‏ها را می‏خوانیم ولی انگار باور نمی‏کنیم: فلانی بهمانی را بخاطر یک توهین نژادپرستانه به دادگاه کشاند و ده‏ها هزار دلار غرامت گرفت، فلان زن از بهمان مرد بدلیل سوءرفتار جنسی شکایت کرد و غرامت سنگین گرفت، چرا راه دور برویم، ما هنوز باورمان نمی‏شود که توانسته‏ایم از آژانس بین‏المللی اتمی بعنوان یک نهاد داوری بین‏المللی حکم درست را بگیریم! ما ایرانی‏ها هیچ وقت نمی‏توانیم تصور چنین دادرسی‏هایی را برای خودمان داشته باشیم، چرا؟ آیا یکی از دلایل بهبود اوضاع در کشورهای غربی پایبندی جوامع آنها به یک نظام قضایی برای حل و فصل اختلافات نیست؟

برای حل اختلافات راه‏های دیگری هم هست. می‏توان از مجلس خواست قانونی وضع کند که مثلا «وانت‏بارها نباید با بلندگو توی کوچه‏ها آن هم بعدالظهر سروصدا راه بیندازند»‏ ما معمولا در ایران بیشتر به قانون متوسل می‏شویم. آن وقت دولت تعدادی مامور استخدام می‏کند که وانت‏ها را بپایند. بنابراین مردم علی‏رغم مظالمی که بر آنها می‏رود ترجیح می‏دهند یک گوشه بنشینند تا شاید یک وقتی یک سیاستمدار آگاهی پیدا شد و قوانین لازم را بتصویب رساند و اجرا کرد. اما تصور کنید اگر روزی یک ترک به  دادگاه مراجعه کند و از یک فارس بابت توهین نژادی غرامت سنگینی بگیرد و فردایش هم همه روزنامه‏ها بنویسند از فردایش دیگر کسی جرات دارد جوک ترکی بگوید؟ این راه‏کار اصلا نیازی ندارد وقت مجلس را بگیریم یا نیرو استخدام کنیم.

دادرسی قضایی در ایران نهادی فراموش‏شده است در حالی که اگر به دادگاه‏ها اختیارات مناسب داده شود (مثلا در آمریکا دادگاه می‏تواند بر اساس قانون اساسی علاوه بر قوانین عادی حکم صادر کند (تحلیل دمکراسی آمریکا:‏ الکسی دوتوکویل)) و اگر مردم را با دادرسی قضایی آشنا کنیم این نهاد می‏تواند بسیاری از مشکلات اجتماعی را حل کند. برای ما دادگاه جایی وحشتناک است که باید به جرم جنایتکاران بزرگ رسیدگی کند و وقت ندارد مشکلات پیش‏پاافتاده ما را در نظر بگیرد. بسیاری از ما حتی تا حالا یک درخواست دادرسی به شورای دانشکده‏مان هم نداده‏ایم! بنابراین فرهنگ‏سازی در این کار نقش مهمی دارد. تا چند سال قبل دیدگاه مردم راجع به پلیس نیز همین‏قدر غریب بود. آدم فکر می‏کرد فقط وقتی جنایتی اتفاق بیفتد باید به پلیس اطلاع داد. اما حالا با راه‏اندازی 110 شاهدیم که مردم بسیاری از مشکلات خود را از این طریق بیان می‏کنند و جواب هم می‏گیرند،‏ این یعنی پلیس به میان مردم آمده است. دادرسی قضایی نیز باید برای مردم آسان شود و به مردم آموزش داده شود تا بتوانیم شاهد شکل‏گیری یک جامعه پویا و خود-تصحیح-کن مستقل از دولت باشیم.